قاعده Fob چیست ؟

قاعده FOB نه‌تنها در تعیین قیمت نهایی کالا نقش دارد، بلکه بر مسئولیت حقوقی طرفین، شیوه ترخیص کالا و نحوه بیمه آن نیز تأثیرگذار است. در این مقاله، با نگاهی دقیق و کاربردی به مفهوم FOB، تفاوت آن با دیگر شرایط تجاری نظیر CIF و CFR، و جزئیات هزینه‌ها و مسئولیت‌ها خواهیم پرداخت تا تصویری روشن از این قاعده پراهمیت در تجارت بین‌المللی ترسیم کنیم.

قاعده FOB چیست؟

قاعده FOB (Free On Board) یکی از رایج‌ترین اصطلاحات تجاری در حمل‌ونقل دریایی بین‌المللی است که در مجموعه قواعد اینکوترمز (Incoterms) تعریف شده است. این قاعده مشخص می‌کند که مسئولیت، هزینه‌ها و ریسک مربوط به کالا در کدام نقطه از فرایند حمل‌ونقل از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. طبق این قاعده، فروشنده موظف است کالا را در بندر مبدأ، روی عرشه کشتی تعیین‌شده از سوی خریدار بارگیری کرده و کلیه مجوزها و تشریفات گمرکی صادرات را انجام دهد.

لحظه‌ای که کالا روی کشتی بارگیری می‌شود، نقطه انتقال مسئولیت است؛ از این لحظه به بعد، هرگونه ریسک یا هزینه‌ای، شامل هزینه حمل بین‌المللی، بیمه، تخلیه، ترخیص واردات و حمل داخلی در مقصد، بر عهده خریدار خواهد بود. به همین دلیل، انتخاب FOB معمولاً برای خریدارانی مناسب است که تجربه کافی در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی و توانایی مدیریت فرایندهای بعد از بارگیری را دارند. این قاعده فقط برای حمل‌ونقل دریایی یا آبراه‌های داخلی کاربرد دارد و برای روش‌های حمل هوایی، زمینی یا ریلی استفاده نمی‌شود.

FOB چیست؟

اصطلاح FOB به خودی خود به معنای “تحویل رایگان روی عرشه کشتی” است. در عمل، زمانی که قراردادی تحت شرایط FOB تنظیم می‌شود، فروشنده تنها تا زمانی مسئول کالا است که آن را روی کشتی، در بندر تعیین‌شده، بارگیری کند. این کشتی باید توسط خریدار انتخاب و معرفی شود. در این مرحله، کالا به مالکیت خریدار منتقل می‌شود و ریسک‌ها از جمله خطر آسیب‌دیدگی یا گم‌شدن، دیگر بر عهده فروشنده نیست.

نکته مهم در FOB این است که فروشنده ملزم به انجام مراحل صادراتی است، اما حمل‌ونقل بین‌المللی، بیمه،  هزینه ترخیص کالا از گمرک و سایر مراحل در مقصد بر عهده خریدار خواهد بود. این نوع قرارداد برای کالاهایی مناسب است که به صورت فله‌ای یا کانتینری از طریق دریا منتقل می‌شوند و به خریدار امکان می‌دهد شرکت حمل‌ونقل، مسیر، زمان‌بندی، و حتی نوع بیمه را با توجه به منافع خود مدیریت کند. در عین حال، نیازمند دانش و تجربه کافی از سوی خریدار در خصوص حمل‌ونقل بین‌المللی است تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

قیمت FOB چیست؟

قیمت FOB فقط شامل هزینه‌های کالا تا لحظه تحویل بر روی کشتی است. یعنی شامل:

• قیمت خود کالا
• هزینه بسته‌بندی
• هزینه بارگیری در مبدا
• هزینه گمرک صادرات

هزینه حمل‌ونقل بین‌المللی، بیمه و گمرک مقصد به عهده خریدار خواهد بود.

FOB مخفف چیست؟

FOB مخفف عبارت “Free On Board” است که در فارسی به معنای “تحویل رایگان روی عرشه کشتی” می‌باشد. این اصطلاح یکی از شرایط مهم در اینکوترمز (Incoterms) است که برای تعیین مسئولیت‌ها و هزینه‌ها در حمل‌ونقل کالاها استفاده می‌شود. در این قاعده، فروشنده موظف است کالا را در بندر مبدأ روی کشتی مشخص‌شده از سوی خریدار بارگیری کند و تمام هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل تا لحظه بارگیری، از جمله هزینه‌های بسته‌بندی و گمرک صادرات، را بر عهده بگیرد.

تفاوت FOB و CIF

ویژگی‌های FOB چیست؟

یکی از ویژگی‌های اصلی FOB این است که انتقال ریسک در بندر مبدأ رخ می‌دهد. به این معنی که زمانی که کالا از نرده‌های کشتی عبور می‌کند و روی عرشه کشتی بارگیری می‌شود، تمام ریسک‌ها و مسئولیت‌های مربوط به حمل‌ونقل از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. این ویژگی، به خریدار این امکان را می‌دهد که از لحظه بارگیری کالا کنترل بیشتری بر فرآیند حمل‌ونقل داشته باشد. همچنین، قاعده FOB برای حمل‌ونقل دریایی و آبی طراحی شده است و در این روش، اغلب برای کالاهایی که به صورت فله‌ای یا کانتینری حمل می‌شوند، مناسب است.

ویژگی دیگر FOB این است که معمولاً هزینه کمتری برای فروشنده به همراه دارد، زیرا مسئولیت‌های فروشنده تا لحظه بارگیری کالا در بندر مبدأ محدود است و هزینه‌های اضافی مربوط به حمل‌ونقل و ترخیص گمرکی مقصد به عهده خریدار خواهد بود. علاوه بر این، قاعده FOB دارای شفافیت در مسئولیت‌ها است، زیرا تمام جزئیات مربوط به تحویل کالا و انتقال ریسک به طور واضح مشخص است. از سوی دیگر، این روش نیاز به هماهنگی قوی بین خریدار و شرکت حمل‌ونقل دارد، زیرا خریدار باید کشتی را انتخاب کرده و از مراحل حمل‌ونقل پس از بارگیری کالا مطمئن شود تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کند.

فوب مبدا و مقصد چیست؟

FOB مبدأ (FOB Origin) به این معناست که فروشنده مسئولیت کالا را تا زمانی که آن را در بندر مبدأ روی کشتی بارگیری کند، بر عهده دارد. از این لحظه به بعد، تمامی ریسک‌ها و هزینه‌های حمل‌ونقل، از جمله حمل‌ونقل دریایی، بیمه و هزینه‌های گمرکی در مقصد، به عهده خریدار خواهد بود. به عبارت دیگر، هنگامی که کالا از نرده‌های کشتی عبور می‌کند، مالکیت و ریسک به خریدار منتقل می‌شود. این نوع FOB معمولاً در تجارت بین‌المللی کاربرد دارد و به خریدار این امکان را می‌دهد که از مرحله حمل‌ونقل، بیمه و گمرک مقصد به طور کامل کنترل داشته باشد.

FOB مقصد (FOB Destination) در مقابل آن است که در این حالت، فروشنده مسئولیت کالا را نه تنها تا تحویل در بندر مبدأ، بلکه تا تخلیه کالا در مقصد نهایی به عهده می‌گیرد. این نوع FOB به این معناست که تمام هزینه‌ها و ریسک‌های مربوط به حمل‌ونقل و گمرک واردات تا لحظه تخلیه کالا در بندر مقصد، بر عهده فروشنده است. در واقع، خریدار در این روش تا زمانی که کالا به مقصد نرسیده و تخلیه نشده باشد، هیچ مسئولیتی ندارد. FOB مقصد بیشتر در تجارت داخلی و در حمل‌ونقل کالاهای غیر بین‌المللی کاربرد دارد و معمولاً در چارچوب اینکوترمز برای حمل‌ونقل بین‌المللی لحاظ نمی‌شود.

تفاوت FOB و CFR

مزایا و معایب FOB چیست؟

مزایا:

• کنترل بیشتر خریدار بر فرآیند حمل‌ونقل
• کاهش ریسک فروشنده
• مناسب برای واردکنندگان با تجربه

معایب:

• مسئولیت بیشتر برای خریدار
• نیاز به آشنایی خریدار با روند حمل و بیمه
• در صورت عدم هماهنگی مناسب، احتمال تأخیر یا خسارت

روش حمل‌ و ‌نقل در قاعده FOB

قاعده FOB به طور خاص برای حمل‌ونقل دریایی یا آبراه‌های داخلی طراحی شده است. این به این معناست که در این روش، کالا باید روی کشتی بارگیری شود و به هیچ عنوان این قاعده برای حمل‌ونقل هوایی یا زمینی قابل استفاده نیست. در حقیقت، هرگونه حمل‌ونقل از طریق کشتی‌های کانتینری قبل از بارگیری (به‌طور مثال در بندرهای داخلی یا فرودگاه‌ها) با شرایط FOB سازگار نیست و تنها زمانی که کالا به صورت فیزیکی روی کشتی بارگیری شد، فروشنده مسئولیت‌های خود را تمام‌شده می‌داند.

در زمان ثبت سفارش کالا، انتخاب قاعده حمل و نقل از جمله FOB تأثیر زیادی در محاسبه هزینه‌ها و برنامه‌ریزی واردات دارد.

حالت‌های مختلف حمل با شرایط FOB کدامند؟

1. FOB بندر مبدا

در FOB بندر مبدا (FOB Origin)، فروشنده مسئولیت تحویل کالا را در بندر فروشنده به عهده دارد. این یعنی فروشنده باید کالا را تا بندر مبدأ (که معمولاً بندر شهری است که در آن فروشنده کالا را بارگیری می‌کند) آماده کرده و آن را به کشتی منتقل کند.

2. FOB کشتی خاص

در FOB کشتی خاص (FOB Specific Ship)، فروشنده کالا را روی کشتی خاصی که از سوی خریدار تعیین شده بارگیری می‌کند. این نوع FOB دقیق‌تر از FOB بندر مبدا است زیرا خریدار کشتی خاصی را برای حمل کالا انتخاب می‌کند. در این شرایط، فروشنده موظف است کالا را به کشتی موردنظر خریدار در بندر مبدأ بارگیری کند و تمامی هزینه‌ها و مسئولیت‌ها تا زمانی که کالا به کشتی منتقل نشده‌اند، بر عهده فروشنده است.

3. FOB با حمل ترکیبی (در برخی قراردادهای خاص)

FOB با حمل ترکیبی (FOB Combined Transport) به شرایطی اطلاق می‌شود که ممکن است در برخی قراردادهای خاص یا در مواقع خاص استفاده شود. این نوع FOB به طور معمول خارج از چهارچوب رسمی اینکوترمز است و معمولاً در حمل‌ونقل‌هایی به کار می‌رود که ترکیبی از حمل‌ونقل دریایی و دیگر شیوه‌های حمل‌ونقل (مانند حمل‌ونقل زمینی یا ریلی) را شامل می‌شود.

ترخیص برای صادرات و واردات در روش FOB

• صادرات: فروشنده موظف به ترخیص کالا از گمرک مبدأ و دریافت مجوزهای صادراتی است.
• واردات: خریدار مسئول ترخیص کالا در گمرک مقصد، پرداخت عوارض و مالیات‌های مربوطه است.

بررسی مسئولیت ‌های خریدار و فروشنده در روش FOB

معرفی هزینه های مرتبط با FOB

بر عهده فروشنده:

• بسته‌بندی
• حمل داخلی تا بندر
• بارگیری روی کشتی
• هزینه گمرک صادرات

بر عهده خریدار:

• کرایه حمل کشتی
• بیمه حمل
• تخلیه در مقصد
• گمرک و مالیات واردات

فوب خلیج‌فارس چیست؟

فوب خلیج‌فارس به معنای تحویل کالا روی کشتی در یکی از بنادر خلیج‌فارس مانند بندرعباس، بوشهر، یا بندر امام خمینی است. این اصطلاح در تجارت نفت، پتروشیمی، و مواد خام بسیار رایج است. قیمت‌گذاری در قراردادهای صادراتی نفت و گاز معمولاً به صورت FOB خلیج‌فارس انجام می‌شود.

حالت‌های مختلف حمل با شرایط FOB چیست؟

• حمل دریایی فله (Bulk): مناسب برای مواد خام مانند گندم، آهن، زغال‌سنگ.
• حمل کانتینری: کمتر رایج در FOB، مگر اینکه کانتینرها در بندر بارگیری شوند.
• حمل با کشتی رو-رو (RO-RO): در صورتی که کالا وسایل نقلیه باشد.

قاعده FOB در تجارت بین‌الملل

قاعده FOB (Free On Board) یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین اصطلاحات در حمل‌ونقل کالاهای بین‌المللی است که مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و ریسک‌های مربوط به کالا را به‌طور شفاف بین فروشنده و خریدار تقسیم می‌کند. در این قاعده، مسئولیت فروشنده محدود به تحویل کالا در بندر مبدأ و بارگیری آن روی کشتی است و پس از این لحظه، تمامی ریسک‌ها و هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل، بیمه و گمرک واردات به عهده خریدار قرار می‌گیرد. این روش عمدتاً برای حمل‌ونقل دریایی و آبراه‌های داخلی مناسب است و به خریداران این امکان را می‌دهد که کنترل بیشتری بر حمل‌ونقل و انتخاب مسیرهای خود داشته باشند. در این شرایط، استفاده از خدمات ترخیص کالا برای تسهیل فرآیند واردات و اطمینان از انجام صحیح مراحل گمرکی اهمیت زیادی دارد.